WOPR jest specjalistycznym stowarzyszeniem o zasięgu ogólnokrajowym, powstałym na podstawie zarządzenia nr 74 Przewodniczącego Głównego Komitetu Kultury Fizycznej z dnia 11 kwietnia 1962 roku, uzyskało osobowość prawną 9 października 1967 roku na podstawie decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych. Jednostki WOPR są jednostkami współpracującymi z systemem Państwowego Ratownictwa Medycznego.

Do 2012 WOPR posiadała uprzywilejowaną pozycję w ratownictwie, należąc – wraz z GOPR i TOPR – do trzech wyróżnionych specjalistycznych organizacji ratowniczych. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 roku o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (obowiązująca od 1 stycznia 2012) zrównała w prawie wszystkie podmioty wykonujące zadania w zakresie ratownictwa wodnego. Warunkiem koniecznym jest uzyskanie zgody MSW/MSWiA. Doprowadziło to do znacznego wzrostu liczby organizacji, których zostało zarejestrowanych ponad 100 (108 – stan na 2015 rok).

WOPR jest członkiem International Life Saving – międzynarodowej organizacji zrzeszającej ratowników.

Działalność WOPR jest współfinansowana ze środków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Dzień Ratownika jest obchodzony 29 czerwca.

Stopnie w WOPR

Stopnie ratownicze WOPR zostały sklasyfikowane w Uchwale nr 5/6/09 Prezydium Zarządu Głównego Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z dnia 5 grudnia 2009 roku w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR. Po wejściu w życie w 2012 roku ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych jest tylko jedno obowiązujące uprawnienie – Ratownik wodny, które zastąpiło wszystkie dotychczasowe uprawnienia z zakresu ratownictwa wodnego, jednakże Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe zachowało nadal swoje dotychczasowe stopnie, które od tej pory należy traktować jako wewnętrzną hierarchię organizacji (potwierdzenie zachowania stopni można znaleźć m.in. w uchwale ZG WOPR z dnia 28 marca 2015 r.).


Ratownik wodny — rozumie się przez to osobę posiadającą wiedzę i umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i spełniającą wymagania określone w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, zatrudnioną lub pełniącą służbę w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub będącą członkiem tego podmiotu;